گزارش و نقد تعارضات ( ادعایی ) در متون وحیانی و اخلاق

دین و اخلاق هر دو درجهت معنابخشی به زندگی انسان تلاش میکنند. تاثیرگذاری دین و اخلاق تاحدودی وابسته به درک وتصوری که ما از ارتباط دین واخلاق داریم میباشد و این درک وتصور در سعادت وشقاوت و رسیدن به کمال اخلاقی ودینی آدمی نقش بسزایی دارد. اصل ارتباط دین و اخلاق روشن و بینیاز از دلیل وبرهان است. چنانچه بخش عمدهای ازاهداف اصلی پیامبران در ارائه متون دینی به دستورات وتوصیههای اخلاقی اختصاص دارد. حتی اگردین راچیزی غیر از اخلاق بدانیم بازهم به سختی میتوان ارتباطی که بین دین و اخلاق وجود دارد را منکر شد. در تبیین چگونگی ارتباط بین دین واخلاق نظریههای مختلفی وجود دارد، یک نظر این است که بین دین و اخلاق ارتباط وجود داردکه معتقدین به این نظر برخی بر این باورند که اخلاق به دین وابسته است و برخی بالعکس معتقدند که دین به اخلاق وابسته است و نظریه بعدی اینکه دین و اخلاق هیچ ارتباطی با هم ندارند که معتقدین به این نظریه برخی همانند کانت هریک از دو حوزهی دین واخلاق رامستقل میدانند و برخی نیز بر این باورند که دین و اخلاق در تعارض با یکدیگرند. با همهی اینها ما بایدچگونگی این ارتباط را بدرستی روشن کنیم و بیان کنیم که هریک ازدین و اخلاق چه نقشی درفهم و شناخت و توجیه دیگری دارد و در صورت تعارض دین و اخلاق چگونه باید این تعارض را برطرف کرد. اما این بحث مستلزم ارائه ی پیش زمینه هایی برای فهم هر چه بیشتر آن است، یکی از این الزامات بیان پیشینه ای از نظریه ی امر الهی می باشد. نظریهی امرالهی در غرب به 2 محاورهی اوثیفرون باز میگردد. افلاطون در رسالهی اوثیفرون از قول سقراط مسئلهای را مطرح میکند که در طول سالها به عنوان معمایی در میان اندیشمندان و متفکران قابل بحث و بررسی بوده و در هر برهه با گرفتن چهرهای جدید تحت عنوان تازهای مانند ارتباط دین و اخلاق مورد بررسی قرار میگیرد. سقراط از اوثیفرون میپرسد: "آیا خدا چون ذاتا نیکو و پسندیده است به پارسایی امر کرده است و یا اینکه چون خدا به پارسایی و پرهیزگاری امر کرده است، پارسایی وصف نیکو و پسندیده یافته است" 1 پذیرش نیکی ذاتی پارسایی و پرهیزگاری و عدم پذیرش آن، هر دو مشکلاتی را پیش رو دارند. در صورت قبول صواب و پسندیده بودن ذاتی شیءای، مانند پارسایی، خداوند نیز ملزم به رعایت آن شیء نیک است و این بر طبق دیدگاه معتقدین به نظریهی امر الهی، با استقلال و غنا و قدرت مطلقه ی خداوند سازگار نیست. و در صورت پذیرش شق دوم، یعنی نیک بودن پارسایی به خاطر تعلق گرفتن امرالهی به آن، مشکلات جدی دیگری از جمله اختلاف امرالهی و محتوای برخی متون وحیانی با اصول و قواعد اخلاقی در مواردی هرچند اندک، نظیر قضیه حضرت ابراهیم، پیش روی ماست. چرا که پر واضح است آنانی که اساس و اعتبار ارزشهای اخلاقی را امر و نهی الهی میدانند براین باورند که اخلاق در مقام ثبوت (واقعیت) اوامر و نواهی اخلاقی و اثبات (شناخت) و تصدیق باورهای اخلاقی نیازمند دین است و علاوه بر این، دین و اعتقادات دینی پشتوانهای لازم برای اجرای احکام اخلاقی هستند. 2 در دوران قرون وسطی نیز نظریهی امر الهی کمابیش مورد حمایت فیلسوفان مسیحی نظیر آگوستین، آنسلم و دنس اسکوتس است. برای نمونه دنس اسکوتس براین باور است، هر امری که مشیت الهی بر او تعلق یابد، حق است و نیکو است، نه اینکه چون حق و نیکو است مشیت بر او قرار میگیرد. 3 در این دوران ویلیام اکام نیز یکی از مدافعان این نظریه است و بر این باور است که هر عملی اگر بر طبق امر الهی انجام شود، پسندیده و سزاوار تحسین است. در حقیقت اکام یک عمل را تنها هنگامی اخلاقی میداند که وابسته به فرمان و امر الهی باشد. در دوران اصلاح دینی مسیحی نیز در نوشته های مارتین لوتر و جان کالون از نظریه امر الهی حمایت شده است.